1915 թ. Հայ կաթոլիկ նվիրապետության Մարդինի թեմը` 22.000 հավատացյալներով, ենթարկվում է տեղահանության, իսկ թեմի առաջնորդ գերապայծառ Իգնատիոս Մալոյանը` 12 հոգևորականների հետ ձերբակալվում և աքսորի ճանապարհին սպանվում է: Դեռևս 1847 թ. Կ.Պոլսում հիմնված Անարատ հղության հայ քույրերի միաբանութունը նույնպես կորուստներ է կրում 1915 թվականին: Միաբանության վերապրած անդամները, շարունակելով իրենց գործունեությունը, իրականացնում են որբախնամ աշխատանքներ: 1918 թ. նրանք ստանձնում են Հռոմի պապի առաքելական պատվիրակ Անջելո Դոլչիի կողմից Կ.Պոլսի Շիշլի թաղամասում բացված որբանոցի 100 որբերի խնամքը: Որբանոցը կրել է Բենեդիկտոս XV պապի անունը՝ լինելով Վենետիկի հովանավորության ներքո: 1919 թ. որբանոցի սաները տեղափոխվում են Գալաթա` ավստրիական Սուրբ Ժորժ վարժարան: 1920 թ. նոյեմբերից Դոլչիի միջնորդությամբ Մխիթարյան միաբանությունը ստանձնում է Գալաթայի որբանոցի տնօրենությունը` տեղափոխելով այն Գատըգյուղ: Հայր Հակոբ Տիրոյանը ստանձնում է որբանոցի ղեկավարությունը, որը գործել է Հայր Խորեն Սինանյանի և Հայր Եփրեմ Աբրահամյանի աջակցությամբ: Կաթոլիկ միաբանության աջակցությամբ Բերայի Սուրբ Աննա որբանոցում ապաստանում է 190 որբ: Որբանոց է բացվում նաև Սամաթիայում` 400 որբուհիների համար, որոնք 1922 թ. դեկտեմբերին փոխադրվել են Իտալիա։ Պիոս XI Պապը Կանտոլֆոյի իր ամառանոցը տրամադրում է հայ որբերին կեցության համար։

Կաթոլիկ մեկ այլ կենտրոնում` Լիբանանի Զմմառի վանքում և հարակից շինություններում, ապաստանում են Դյորթ Յոլի և Մերսինի որբերի մի մասը, մյուս մասն էլ հաստատվում է Աշքութ վանքում: Հետագայում որբերը տեղափոխվում են Բեյրութ, որտեղ Հայր Պողոս Արիսը` Բեյրութի Հայ ազգային միության քարտուղարը, աշխատանքներ է տանում նրանց տեղավորման ուղղությամբ: Հալեպի Հայ ազգային միության ատենապետ Գաբրիել Գասպարը 1916 թ. հիմնում է երկու աշխատանոց, մասնակցում հայրենակցական միությունների որբահավաք աշխատանքներին, 1921 թ. կազմակերպում Այնթապի հայերի տեղափոխումը Հալեպ: Կաթոլիկ համայնքը որբանոցներ է հիմնել նաև Հալեպում և Դամասկոսում: Հալեպում գործել են Սամսոնյան քույրերի, Անարատ Հղության, Սուրբ Օդրի որբանոցները: Հալեպի Թիլելի Հայ կաթողիկե վարժարանը ցեղասպանության տարիներին հայ գաղթականների համար վերածվել էր պատսպարանի ու հիվանդանոցի: Հայ կաթոլիկ համայնքն իր ներկայացուցիչներն է ունեցել Ազգային խնամատարություն, Միջագետքի Հայ տարագրելոց, Հայ ազգային միություն և այլ կազմակերպությունների կազմում:





Նարինե Մարգարյան
ՀՑԹԻ գիտական քարտուղար, պ.գ.թ.